(Krzysztof Kurowski)
Rozwiązania gwarantujące osobom z niepełnosprawnościami – m.in. z niepełnosprawnością wzroku – możliwość wchodzenia z psami asystującymi, w tym przewodnikami, do miejsc użyteczności publicznej zostały wprowadzone do polskiego porządku prawnego stosunkowo niedawno.
Zaczęło się od prawa lokalnego
W pierwszej kolejności w niektórych gminach zostały przyjęte odpowiednie regulacje prawa miejscowego, np. „Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie miasta stołecznego Warszawy”. Regulamin przyjęty przez Radę Miasta Stołecznego 22 czerwca 2006 r. zezwolił na wchodzenie w asyście prawidłowo oznaczonego psa przewodnika do obiektów użyteczności publicznej.
Pomimo tych regulacji 24 listopada 2007 r. w jednym z warszawskich hipermarketów odmówiono pani Jolancie Kramarz wstępu do hali sprzedażowej, ponieważ była z psem przewodnikiem. Ochroniarz powołał się na prywatny charakter terenu sklepu i stwierdził, że „dyrektor jest wyżej nade mną i nie każe wpuszczać”. Sprawą zainteresowała się Helsińska Fundacja Praw Człowieka, która włączyła ją do swojego programu spraw precedensowych. 9 maja 2008 r. wpłynął do Sądu Rejonowego w Warszawie pozew Jolanty Kramarz przeciwko sieci hipermarketów o naruszenie dóbr osobistych. Proces został zakończony ugodą, zgodnie z którą sieć hipermarketów złożyła przeprosiny, wprowadziła właściwe procedury dokonywania zakupów przez osoby z niepełnosprawnościami w asyście psów i przekazała darowiznę na cele społeczne realizowane przez Fundację Vis Maior.
Jolanta Kramarz podejmowała także inne działania w celu przeprowadzenia zmian w tej materii, m.in. wspólnie z Rzecznikiem Praw Obywatelskich zorganizowała konferencję, zaaranżowała kontrolę hipermarketu, której z ukrytą kamerą dokonali dziennikarze jednej ze stacji telewizyjnych.
Regulacje ustawowe
W czasie trwania procesu nowelizowania Ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (zwanej dalej ustawą) zostały wprowadzone rozwiązania gwarantujące osobom z niepełnosprawnościami możliwość wstępu do obiektów użyteczności publicznej z psem asystującym, a także przejazdu z nim środkami transportu publicznego (art. 20a i 20b).
W art. 2 ustawy zdefiniowano psa asystującego jako odpowiednio wyszkolonego i specjalnie oznaczonego psa, w szczególności psa przewodnika osoby niewidomej lub słabowidzącej oraz psa asystenta osoby niepełnosprawnej ruchowo, który ułatwia osobie niepełnosprawnej aktywne uczestnictwo w życiu społecznym.
Regulacje odnoszące się do zagadnienia wstępu do obiektów użyteczności publicznej zamieszczono w ustępie 1 art. 20a ustawy. Zgodnie z tym zapisem osoba niepełnosprawna z psem asystującym, m.in. osoba niewidoma albo słabowidząca z psem przewodnikiem, ma prawo wstępu do obiektów użyteczności publicznej, w szczególności: budynków i ich otoczenia przeznaczonych na potrzeby administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, oświaty, szkolnictwa wyższego, nauki, opieki zdrowotnej, opieki społecznej i socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, turystyki, sportu, obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym, lotniczym, morskim lub wodnym śródlądowym, świadczenia usług pocztowych lub telekomunikacyjnych oraz innych ogólnodostępnych budynków przeznaczonych do wykonywania podobnych funkcji, w tym także budynków biurowych i socjalnych. Trzeba podkreślić, iż ustawa gwarantuje wstęp do wszystkich obiektów użyteczności publicznej, chociaż wymienia tylko te szczególnie ważne z punktu widzenia samodzielnego funkcjonowania osób niepełnosprawnych. Niewymienienie więc jakiegoś obiektu w ustawie nie uzasadnia odmowy osobie niewidomej albo słabowidzącej wstępu z psem przewodnikiem. Nie ma również znaczenia, czy dany obiekt użyteczności publicznej jest własnością publiczną czy prywatną.
Ustęp 2 art. 20a ustawy gwarantuje osobom niepełnosprawnym wraz z psem asystującym, w tym osobom niewidomym albo słabowidzącym z psem przewodnikiem, prawo podróżowania środkami transportu kolejowego, drogowego, lotniczego i wodnego oraz innymi środkami komunikacji publicznej.
Rozwiązania te okazały się niewystarczające, nie obejmowały bowiem obszarów wypoczynkowych. W związku z powyższym w 2012 r. uchwalono nowelizację ustawy , która zapewniła osobom niepełnosprawnym prawo wstępu z psami asystującymi – w tym przewodnikami – do parków narodowych i rezerwatów przyrody oraz na plaże i kąpieliska.
Należy podkreślić, że wymienione uprawnienia nie zwalniają osoby niewidomej albo słabowidzącej z odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez psa przewodnika.
Osoba niewidoma lub słabowidząca, która chce skorzystać ze swoich uprawnień, musi wyposażyć psa w uprząż oraz mieć przy sobie certyfikat potwierdzający status psa asystującego i aktualne zaświadczenia o wykonaniu wymaganych szczepień weterynaryjnych. Nie jest natomiast zobowiązana do zakładania psu kagańca oraz prowadzenia go na smyczy.
Z powyższych uprawnień może korzystać również trener psa szkolonego na psa asystującego – na podstawie zaświadczenia wydanego przez podmiot prowadzący szkolenie psów asystujących.
Pies przewodnik w kościele
Kolejną istotną dla wielu osób niewidomych kwestią było wprowadzenie jednolitej dla całego kraju regulacji w zakresie możliwości wchodzenia z psami przewodnikami do świątyń katolickich. Sprawa ta została uregulowana przez Konferencję Episkopatu Polski podczas 351 zebrania, które odbyło się w dniach 8–9 marca 2010 r. Biskupi podjęli decyzję zezwalającą na wprowadzanie psów przewodników do kościołów.
Pies w restauracji
Do ustawy z 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia wprowadzono art. 59a, według którego podmioty działające na rynku spożywczym, prowadzące zakłady obrotu żywnością lub gastronomii, obowiązane są uwzględniać w procedurach dotyczących dobrej praktyki higienicznej prawo wstępu i korzystania z tych zakładów przez osoby niepełnosprawne z psami asystującymi. Tak więc powyższe podmioty zobowiązane są tak zorganizować swoją pracę oraz warunki przechowywanie i podawania posiłków, aby obecność psa asystującego nie stanowiła żadnego zagrożenia dla bezpieczeństwa i higieny żywności. Odmowa obsłużenia osoby niewidomej albo słabowidzącej, która przyszła do sklepu lub lokalu z psem przewodnikiem, jest wykroczeniem z art. 138 Kodeksu wykroczeń, polegającym na umyślnej, bez uzasadnionej przyczyny odmowie świadczenia, do którego jest obowiązana osoba zawodowo zajmująca się świadczeniem usług. Wykroczeniem jest również pobranie od osoby niewidomej albo słabowidzącej zapłaty wyższej niż od innych osób za tę samą usługę. Każda osoba (nie tylko bezpośrednio zainteresowana osoba niewidoma albo słabowidząca), która ma informację o takim zdarzeniu, może o nim powiadomić policję. Wykroczenie to jest zagrożone karą grzywny.
Sprzątanie po psie przewodniku
Specjalne rozwiązania odnoszące się do psów asystujących przewidują regulaminy czystości niektórych miast. Przykładowo, zgodnie z § 32 „Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie miasta stołecznego Warszawy” właściciele psów asystujących są zwolnieni z obowiązku bezzwłocznego usuwania odchodów tych zwierząt z terenów przeznaczonych do wspólnego użytku.
Pies przewodnik i podatek
Nowelizacja ustawy z 2008 r. wprowadziła też zmiany do dwóch innych ustaw. Do art. 18a ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych został dodany pkt 2a, zgodnie z którym osoby niepełnosprawne zwolnione są z opłaty od posiadania psa asystującego. Natomiast zgodnie z art. 26 ust. 7a pkt. 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych osoby niewidome i słabowidzące zaliczone do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności mogą odliczyć od dochodu wydatki poniesione na utrzymanie psa przewodnika, jednak nie więcej niż 2280 zł w roku podatkowym. Odliczenia tego mogą dokonać również podatnicy mający na utrzymaniu osobę niewidomą albo słabowidzącą zaliczoną do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Podatnicy nie mają obowiązku dokumentowania tych wydatków przy składaniu zeznania podatkowego. Nie oznacza to jednak, że podatnik nie ma obowiązku posiadania dowodu poniesienia wydatku, ponieważ organ podatkowy może zażądać dowodów jego poniesienia.